Inleiding
In een militaire strijd is aan beide kanten veel financiering nodig. Ik bespreek in deze update drie manieren van financiering die bij een militaire strijd gebruikt kunnen worden en hun juridische basis. De gemeenschappelijke deler van deze drie manieren is dat zij niet bedacht zijn met de intentie om oorlogen mogelijk te maken, maar daar wel voor worden aangewend. Zo zien we ook in de huidige strijd in Oekraïne dat twee manieren van financiering die ik hier bespreek worden aangewend. Op het eerste oog lijken deze twee manieren misschien niet direct een optie om financiering te verkrijgen voor militaire doeleinden.
Eerst bespreek ik het fenomeen hawala-bankieren. Vervolgens ga ik in op een vorm van obligaties en sluit ik af met het bespreken van crowdfunding.
Hawala-bankieren
Een methode van ondergronds bankieren is het hawala-bankieren.[1] Onder ondergronds bankieren wordt het verrichten van financiële transacties buiten de gereguleerde financiële instellingen om verstaan.[2] De term ‘ondergronds’ wordt daarbij gebruikt om te verwijzen naar de onttrekking aan het toezicht van de overheid.[3] Bijna altijd gaat het bij ondergronds bankieren om overboekingen van contant geld naar het buitenland, waarbij een valutawisseling, indien nodig, plaatsvindt.[4] Ook in de huidige tijd wordt er nog veel, en steeds meer, gebruikt gemaakt van ondergronds bankieren, zo blijkt uit de Kamervragen die daar eind afgelopen jaar over gesteld werden.[5]
Bij hawala-bankieren is het doel niet per definitie om het contant geld buiten het toezicht van de overheid te verplaatsen, maar daar wordt het wel vaak voor gebruikt. Hawala-bankieren is namelijk een oeroude traditie en wordt met verschillende termen aangeduid zoals ‘hundi’ en ‘Fei-chien’.[6] Wat feitelijk gebeurt bij hawala-bankieren, is dat contant geld aan een bankier wordt gegeven die ervoor zorgt dat het geld bij de begunstigde in het buitenland terechtkomt door gebruik te maken van zijn internationaal hawala-netwerk. Hier kunnen meerdere bankiers en tussenpersonen bij komen kijken. Het achterliggende idee is dat uitbetalingen tussen verschillende bankiers in de ondergrondse wereld met elkaar worden verrekend zodat zo min mogelijk met het contante geld wordt gesleept.[7]
De bankiers en tussenpersonen kunnen vervolgd worden voor witwassen in de zin van artikel 420bis en verder van het Wetboek van Strafrecht indien zij weten of redelijkerwijs moeten vermoeden dat het geld uit enig misdrijf afkomstig is. Hoewel de grond voor de vervolging op basis van artikel 420bis Sr witwassen is, kan ondergronds bankieren volgens de rechtspraak niet per definitie als witwassen worden gezien. Als de herkomst van het geld namelijk niet vaststaat, maar er wel aanwijzingen zijn dat sprake is van crimineel geld, dan moet eerst worden vastgesteld of de feiten en omstandigheden überhaupt een vermoeden van witwassen rechtvaardigen.[8]
(Deze manier van) ondergronds bankieren wordt tijdens een militaire strijd vaak door groepen die het geld aan het toezicht van verschillende overheden willen onttrekken gebruikt, zodat de financiering en de personen anoniem blijven. Zo wordt het bijvoorbeeld specifiek gebruikt voor terrorismefinanciering.[9]
Obligaties
Een tweede manier om financiering te verkrijgen is het uitgeven van obligaties door de overheid met het doel om de militaire strijd te financieren, zogenaamde oorlogsobligaties. Zo zet ook de overheid van Oekraïne het gebruik van deze vorm van obligaties in. De opbrengst valt echter flink tegen. Waar de overheid hoopte op een opbrengst van 1,2 miljard euro is er uiteindelijk ongeveer 249 miljoen euro opgehaald. [10]
Obligaties komen in verschillende vormen voor. Een oorlogsobligatie is een specifieke vorm van een staatsobligatie. Een staatsobligatie is een obligatie die uitgegeven wordt door een landelijke overheid. Obligaties kunnen door overheden of door bedrijven uitgegeven worden op een kapitaalmarkt. De obligatie zelf is een schuldinstrument in de zin van de Wet op het financieel toezicht.[11] Dit houdt in dat de investeerder een bedrag uitleent aan een overheid of bedrijf die de obligatie uitgeeft om vreemd vermogen te verkrijgen. In ruil daarvoor verkrijgt de obligatiehouder jaarlijkse rente.[12] Aan het einde van de looptijd krijgt de obligatiehouder zijn geld weer terug.[13] De rente en de looptijd worden onder andere afgesproken in de obligatieovereenkomst.
Dat mensen niet staan te springen om te investeren in een overheid van een land dat zojuist in een oorlog terecht is gekomen, lijkt mij niet meer dan logisch. De kredietwaardigheid van een overheid loopt vaak een grote klap op als het land in staat van oorlog verkeert. Ook in het geval van Oekraïne bestaat een grote kans dat de economie van Oekraïne tot stilstand komt waardoor de overheid de obligaties aan het einde van de looptijd niet meer terug kan betalen. De onvoorspelbaarheid van de oorlog maakt dat investeerders niet graag hun portemonnee trekken, al wordt in Oekraïne door de overheid een hoge rente van 11% beloofd.[14]
Crowdfunding
Een laatste manier om financiering te verkrijgen voor een militaire strijd die ik bespreek, is crowdfunding. Particulieren kunnen via een platform in personen of bepaalde projecten investeren. Zo proberen ook de strijders in Oekraïne financiering aan te trekken voor onder andere hun wapenuitrusting of hun reis naar het front wanneer ze zelfstandig ervoor kiezen om ten strijde te gaan tegen de Russen.[15]
Ook bij crowdfunding zijn er verschillende manieren waarop de ‘funding’ plaats kan vinden. Twee vormen die ik hier toe wil lichten zijn crowdfunding op basis van een lening (loan-based) en op basis van een donatie.[16] Investeerders kunnen kiezen in welk project ze investeren, en of ze daarbij geld willen doneren of dat ze het geld later terug willen krijgen. Van belang bij deze financieringsmogelijkheid is dat niet in de overheid zelf geïnvesteerd wordt ten behoeve van de militaire strijd, maar in individuele strijders of wapens. Het risico dat de overheid omvalt is hier niet aanwezig. Het risico dat het geld niet terugbetaald wordt in het geval van een lening bestaat nog wel. Daarnaast zie je bij deze projecten wel meteen in welke mensen of in welk project het geld geïnvesteerd wordt, wat niet het geval is bij oorlogsobligaties. Hierdoor hebben mensen wellicht wat sneller het idee dat ze echt ergens aan bijdragen.
In Oekraïne is het opvallend dat veel meer gebruik wordt gemaakt van crowdfunding dan tevoren bij een militaire strijd. Er wordt niet genoeg opgehaald om echt een verschil te maken (er is zelfs veel minder opbrengst dan bij de oorlogsobligaties) maar het wordt zo wel duidelijk dat er internationale steun is.[17]
Conclusie
In deze update heb ik stil willen staan bij drie mogelijkheden die aangewend kunnen worden om financiering voor een militaire strijd te verkrijgen en hun juridische gronden. Hawala-bankieren is een oeroude methode van ondergronds bankieren. Hoewel het op witwassen lijkt, is het volgens de rechtspraak niet gelijkwaardig. Deze manier wordt vaak door groepen aangewend die uit het zicht van de overheid willen blijven, zoals terroristen. Obligaties bestaan ook al wat langer. Overheden gebruiken speciale oorlogsobligaties om vreemd vermogen te verkrijgen en zodoende de militaire strijd te financieren. Het nadeel hiervan is dat investeerders niet snel willen investeren in een overheid waarvan de economie op omvallen staat, zoals de overheid van Oekraïne ook heeft ontdekt bij haar uitgifte van oorlogsobligaties. Bij crowdfunding is het duidelijk waar het geld precies naartoe gaat en is bij donaties geen vrees dat het geld niet terugbetaald wordt. Via deze manier worden echter geen grote bedragen opgehaald. In het geval van Oekraïne blijkt hieruit wel de internationale steun.
ljaklalknmkjlna
kjklj;akn
[1] Sommige auteurs menen dat hawala-bankieren een methode van ondergronds bankieren is en anderen gebruiken hawala als synoniem voor ondergronds bankieren. Zie B.M.J. Slot, ‘Is ondergronds bankieren een reëel gevaar?’, Justitiële verkenningen 2006, afl. 2 in vergelijking met D.J. Stahlie en L.M. de Zeeuw, ‘Ondergronds bankieren: stand van rechtspraak’, Nederlands tijdschrift voor strafrecht 2021, afl. 3.
[2] B.M.J. Slot, ‘Is ondergronds bankieren een reëel gevaar?’, Justitiële verkenningen 2006, afl. 2.
[3] D.J. Stahlie en L.M. de Zeeuw, ‘Ondergronds bankieren: stand van rechtspraak’, Nederlands tijdschrift voor strafrecht 2021, afl. 3.
[4] D.J. Stahlie en L.M. de Zeeuw, ‘Ondergronds bankieren: stand van rechtspraak’, Nederlands tijdschrift voor strafrecht 2021, afl. 3.
[5] Aanhangsel Handelingen II 2021/22, nr. 290.
[6] B.M.J. Slot, ‘Is ondergronds bankieren een reëel gevaar?’, Justitiële verkenningen 2006, afl. 2. Stahlie en De Zeeuw spreken hierbij over andere manieren van ondergronds bankieren in plaats van synoniemen.
[7]D.J. Stahlie en L.M. de Zeeuw, ‘Ondergronds bankieren: stand van rechtspraak’, Nederlands tijdschrift voor strafrecht 2021, afl. 3.
[8] Hof Amsterdam 11 januari 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:BY8481.
[9] H.C.J. Van der Veen, L.F. Heuts en E.C. Leertouwer, ‘National Risk Assessment Terrorismefinanciering 2019’ Wetenschappelijk Onderzoek- en documentatiecentrum, p. 62 e.v..
[10] R. Baurichter, ‘Oekraïne schakelt kapitaalmarkten in voor oorlogsgeld’, Financieel Dagblad 1 maart 2022.
[11] Artikel 3A:1 Wft onder ‘schuldinstrument’.
[12] ‘Obligaties aan particulieren’, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.
[13] Dit kan anders worden afgesproken in de obligatieovereenkomst. Bijvoorbeeld, dat er tussentijds al wordt afgelost.
[14] R. Baurichter, ‘Oekraïne schakelt kapitaalmarkten in voor oorlogsgeld’, Financieel Dagblad 1 maart 2022.
[15] A. Vleugels, ‘De crowdfunding achter de strijders van Oekraïne’, Financieel Dagblad 15 maart 2022.
[16] J. Baukema, ‘Regulering crowdfunding: nationale ontwikkelingen en ECSP Verordening’, TvFR 2018/11.
[17] A. Vleugels, ‘De crowdfunding achter de strijders van Oekraïne’, Financieel Dagblad 15 maart 2022.