Inleiding
Op donderdag 16 november hebben de Europese lidstaten een akkoord bereikt over de herziene richtlijn ter bestrijding van milieucriminaliteit.[1] Hoewel dit onderwerp al geruime tijd op de agenda staat, neemt het voorstel nu tastbare vorm aan. In het afgelopen jaar werd er in toenemende mate gerapporteerd over milieuvervuilende ondernemingen, zoals Tata Steel en Chemour, waardoor deze herziening perfect aansluit bij ontwikkelingen in de maatschappij.[2]
Volgens de Europese Commissie bleek de oorspronkelijke richtlijn die in 2008 werd ingevoerd, ineffectief te zijn.[3] Slechts enkele van de onderzochte gevallen leidden tot veroordelingen en de opgelegde straffen hadden niet de beoogde afschrikwekkende werking. Bovendien ontbrak een systematische grensoverschrijdende samenwerking, hetgeen de efficiëntie belemmerde. De herziening poogt de doeltreffendheid te verbeteren, internationale opsporing en vervolging te vergemakkelijken en sancties aan te scherpen.[4] In deze update analyseren we het nieuwe voorstel en zetten we de belangrijkste wijzigingen voor u op een rij.
1) De lijst van strafbare feiten wordt bijgewerkt
De richtlijn uit 2008 kende een aanzienlijke hoeveelheid leemtes. In de voorgestelde herziening wordt daarom een lijst opgenomen met gevallen die ook onder de richtlijn behoren te vallen. Illegale houthandel, illegale waterwinning en het onttrekken aan de verplichting om een milieueffectbeoordeling uit te voeren maken nu ook deel uit van de richtlijn. Verder vallen ernstige inbreuken op EU-wetgeving betreffende aanzienlijk schadelijke stoffen ook onder de richtlijn. Zoals het er nu uitziet is dit een verruiming van de reikwijdte, maar als de sancties en uitwerking van de richtlijn niet doeltreffender worden, zal het nog niet tot het gewenste effect leiden.
2) Lidstaten voorzien van handhavingsinstrumenten
Binnen een handhavingsketen moet meer ruimte zijn voor samenwerking, zowel binnen de lidstaten als tussen de lidstaten. De vernieuwde richtlijn probeert hier ruimte voor te geven en stimuleert lidstaten om hun systeem zo in te richten dat handhavingsinstanties beter met elkaar kunnen samenwerken. De uitvoerders van deze wetgeving moeten passend worden opgeleid om met deze problematiek om te kunnen gaan en moeten beschikking hebben over effectieve onderzoeksinstrumenten.
3) Zorgplicht voor de onderneming
Een belangrijke wijziging in de richtlijn is de vernieuwde zorgplicht. Deze zorgplicht moeten lidstaten omzetten in nationaal recht, waardoor milieudelicten waarschijnlijk sneller worden aangemerkt als onrechtmatig. Als een onderneming op basis van nieuwe inzichten, kon weten dat haar activiteiten schadelijk zijn voor het milieu, dan kan aansprakelijkheid niet worden afgewend door simpelweg met een vergunning te zwaaien. Deze zorgplicht legt de verantwoordelijkheid voor milieubewust ondernemen bij bedrijven en voorkomt dat een vergunning in de weg komt te staan van aansprakelijkheid.
4) Afschrikwekkende sancties bij overtredingen
Met de herziene richtlijn is het mogelijk om niet alleen bedrijven zwaarder te beboeten, maar ook om aangescherpte strafrechtelijke vervolging in te zetten tegen de bestuurders. Als een opzettelijk milieudelict tot iemands dood leidt, kunnen gevangenisstraffen van 10 jaar worden uitgesproken. Gekwalificeerde milieudelicten met rampzalige gevolgen kunnen met wel 8 jaar cel worden bestraft. Ten opzichte van de oude richtlijn is gepoogd de straffen in de herziene versie te verhogen, met als doel de afschrikwekkende werking van de regelgeving te versterken.
Conclusie
De besproken wijzigingen vergemakkelijken de strafbaarstelling van ondernemingen en bestuurders. Na de implementatie hebben Europese lidstaten een termijn van twee jaar om de herziene richtlijn in nationaal recht om te zetten. Deze juridische ontwikkelingen beloven een krachtigere handhaving en strengere sancties, waarmee de weg wordt vrijgemaakt voor een effectievere bescherming van het milieu en het beteugelen van straffeloosheid voor bedrijven met schadelijke praktijken.
[1] FD, ‘Zwaaien met vergunning is niet meer voldoende bij milieuschade’, 17 november 2023 (https://fd.nl/politiek/1496791/zwaaien-met-vergunning-is-niet-meer-voldoende-bij-milieuschade).
[2] NOS, ’Chemours aansprakelijk voor milieuschade door pfas, oordeelt rechter’, 27 september 2023.
[3] Richtlijn 2008/99/EC.
[4] Voorstel voor de wijziging van Richtlijn 2008/99/EC, 15 december 2021.